Hallux rigidus: een stijve grote teen

Wat is hallux rigidus?

Hallux Rigidus de Latijnse term voor ‘stijve grote teen’. Als er slijtage (in het latijn: artrose) in een gewricht komt, wordt het gewricht vaak heel stijf. De belangrijkste oorzaak voor een stijve grote teen is artrose van het MTP I gewricht (het gewricht van de grote teen met het middenvoetsbeentje).

Bij ieder gewricht bevindt zich een dun laagje kraakbeen op de botuiteinden in het gewricht. Het kraakbeen zorgt ervoor dat de botten soepel langs elkaar kunnen glijden. Bij artrose is dit kraakbeen dunner en minder glad geworden. Als kraakbeen veroudert wordt het ook wat dunner, is normaal. We spreken van artrose bij overmatige slijtage, dus niet passend bij de leeftijd. Het kraakbeen kan dan zelfs helemaal verdwijnen. Doordat het glijlaagje verdwijnt komt steeds meer wrijving tussen de botten. Dat veroorzaakt stijfheid van het gewricht en pijn. Als het gewricht van de grote teen stijf wordt, kan de teen niet meer goed op en neer bewegen. Hierdoor wordt de afwikkeling van de voet bij het lopen bemoeilijkt.

Te strakke buigpees van de grote teen

Een stijve grote teen wordt niet altijd veroorzaakt door slijtage van de grote teen. Soms is een grote teen bij het lopen stijf, maar kunt u de teen als u zit en de voet losjes naar beneden hangt wel gewoon omhoogduwen. Dan is niet artrose de oorzaak, maar is de buigpees van de grote teen te strak.

Hoe ontstaat een hallux rigidus?

De oorzaak van een stijve grote teen is meestal slijtage. De kans op slijtage van neemt toe bij het ouder worden. Daarnaast komt artrose (van vrijwel alle gewrichten in het lichaam) komt twee keer zo vaak voor bij vrouwen als bij mannen. Maar er zijn nog oorzaken die een rol kunnen spelen bij het ontstaan van slijtage aan het gericht van de grote teen:

• Microtraumata: diverse kleinere letsels van die de grote teen in de loop der tijd te verduren gehad heeft. Dit kan bijvoorbeeld het schoppen van de bal bij voetbal;
• Breuk in het grote teen gewricht;
• Het middenvoetsbeentje van de grote teen dat hoger staat dan normaal;
• Jicht en/of reumatoïde artritis;
• Als reactie op een Hallux valgus operatie;
• Bepaalde sporten, zoals lange afstand hardlopers.

En soms is er geen duidelijke oorzaak aan te wijzen, dat noemen we ‘idiopathisch’. Bij een idiopathische hallux rigidus zien we vaak dat beide voeten zijn aangedaan.

Welke klachten geeft een hallux rigidus?

Normaal beweegt de grote teen mee omhoog als u loopt. Dit heet de voet afwikkelen. Bij een stijve grote teen wordt door de stijfheid in het gewricht het afwikkelen steeds lastiger. Omdat de grote teen niet goed meer omhoog kan bewegen, gaat u steeds meer over de buitenkant van uw voet lopen. Dit is soms goed te zien aan het slijtpatroon van uw schoenzool. Het aangedane gewricht is vaak ook pijnlijk. Vaak is de pijn 's ochtends, of steeds bij de eerste paar stappen het ergst (startpijn).

Door de pijnlijke teen kunt u ongemerkt uw voet anders gaan gebruiken. Dit kan weer andere klachten geven aan de voet of het been. Het versleten gewricht kan dikker worden door vocht. Daarnaast kan er een harde zwelling ontstaan boven op het gewricht, een zogenaamde ‘osteofyt’. Hierdoor kan het dragen van schoenen steeds moeilijker worden.

Zwelling door een osteofyt (botrandje door slijtage)

Hoe herkent de specialist een hallux rigidus?

De diagnose van een stijve grote teen is in ervaren handen niet erg moeilijk te stellen. Uw specialist doet een lichamelijk onderzoek. Hij/zij onderzoekt hoe bewegelijk gewricht van de grote teen nog is. Soms kraakt het gewricht en is beweging van de teen pijnlijk. Het gewricht is meestal verdikt, soms is er een knobbel te voelen aan de rand van het gewricht.

Soms is de bobbel die door de slijtage ontstaat zo groot, dat het dragen van schoenen bijna niet meer gaat.

Over het algemeen is de bobbel wat kleiner.

Op een röntgenfoto is de slijtage aan het MTP I gewricht duidelijk te zien.

Op deze röntgenfoto is geen gewrichtsspleet meer te zien (dat is bij de gewrichtjes naast de grote teen de donkere plek tussen de botjes).

Welke behandelingen zijn mogelijk bij hallux rigidus?

Bij niet ernstige klachten van een stijve grote teen gewricht zal eerst getracht worden om een niet-operatieve behandeling te starten. Wanneer deze behandeling niet (meer) of onvoldoende helpt of de klachten te hinderlijk zijn, kan een operatie worden overwogen.

Behandelingen van een stijve grote teen zonder operatie

De pijn meestal het ergst tijdens het lopen, wanneer de grote teen moet meebewegen bij het afwikkelen van de voet. De behandeling is er daarom op gericht de voet beter te laten afwikkelen zonder dat de grote teen al te veel moet meebewegen. Hierdoor wordt over het algemeen de pijn bij het lopen veel minder.

Voor hallux rigidus bestaan de volgende niet-operatieve behandelmogelijkheden:

• Steunzool
• Schoenadvies
• Therapiesokken
• Schoenaanpassing
• Orthopedische maatschoen
• Pijnstilling
• Medicijnen

Behandelingen van een stijve grote teen met operatie

Wanneer er besloten wordt voor een operatie, zijn er verschillende mogelijkheden. Welke operatie voor u het meest geschikt is, hangt onder andere af van de ernst en oorzaak van uw artrose, de stijfheid van het gewricht, uw leeftijd en uw wensen. De meest gebruikte operaties bij een hallux rigidus zijn:

• Schoonmaken van het grote teengewricht (cheilectomie);
• Vastzetten van het gewricht (MTP-I artrodese);
• Het plaatsen van een kunstgewricht* (MTP-I prothese).

* Laatstgenoemde operatie wordt in de Bergman kliniek (locatie Naarden) niet verricht.

Cheilectomie bij een hallux rigidus

Deze operatie wordt vooral uitgevoerd als u veel last heeft van een knobbel op het gewricht. Bij deze operatie worden alle botuitsteeksels (de osteofyten) van het gewricht afgehaald. Hierdoor verdwijnt de bult op het grote teengewricht, zodat u daarna weer wat gemakkelijker schoenen kan dragen. Vaak kan de teen na de operatie ook weer wat beter bewegen.

Video uitleg van cheilectomie:

Het voordeel van het ‘schoonmaken’ van het gewricht is dat het gewricht (vaak een beetje) bewegelijk blijft. Voor vrouwen heeft dit het voordeel dat na de operatie mogelijk nog een schoen met een hakje kan worden gedragen. Daarnaast is het een kleine ingreep, die in het Bergman kliniek (locatie Naarden) in een dagopname kan worden verricht.

Het nadeel van dit type operatie is dat na de operatie soms toch nog pijnklachten kunnen blijven bestaan. Het gewricht wordt niet gezond door de operatie, het kraakbeen binnen in het gewricht is nog steeds versleten. In de loop der tijd kan de artrose verder toenemen en weer (nieuwe) klachten geven. Gelukkig kan in geval van persisterende pijnklachten na cheilectomie altijd nog een tweede operatie worden uitgevoerd, namelijk een MTP I artrodese gedaan worden.

Voor de operatie

Na de operatie

Cheilectomie: open of minimaal invasieve werkwijze

De cheilectomie kan via een open techniek (meest gebruikelijke tot nu toe) of een minimaal invasieve techniek (dit is een modernere techniek, ook werk sleutelgat chirurgie genoemd) worden uitgevoerd. De minimaal invasieve werkwijze wordt uitgevoerd via twee piepkleine sneetjes in de huid van 2 à 3 mm. Hierdoor raakt weinig weefsel beschadigd en zou de revalidatietijd wat korter kunnen zijn. Welke werkwijze uw specialist gebruikt, hangt af van de grootte van de osteofyten die verwijderd moeten worden.

Na de operatie

Na de operatie mag u op de voet lopen, u past echter de eerste weken niet in uw gewone schoenen. De voet is namelijk nog enkele weken dik. U kunt wel een revalidatieschoen dragen. Hieronder ziet u een voorbeeld van een dergelijke revalidatieschoen.

Vastzetten van het grote teengewricht (MTP-I artrodese)

Artrodese betekent het vastzetten van een gewricht. Bij een MTP-I artrodese wordt het grote teengewricht dus vastgezet. Deze techniek wordt vooral toegepast als het grote teen gewricht al heel erg stijf is geworden door de artrose. Als het zieke gewricht dan wordt vastgezet, ondervindt u qua functie van de teen nauwelijks verschil ten opzichte van voor de operatie. De pijn is over het algemeen vrijwel onmiddellijk verdwenen als het gewricht is vastgezet. Het is de meest zekere manier om voor altijd een pijnvrij teen gewricht te krijgen. Het is daarom ook de meest frequent toegepaste operatie als behandeling van een pijnlijke stijve grote teen.

Uw specialist maakt een snee aan de zijkant van de voet. Aan beide zijden van het grote teen gewricht wordt al het resterende kraakbeen zorgvuldig weggehaald. Vervolgens worden de beiden uiteinden van het gewricht in de juiste stand op elkaar gezet en vastgeschroefd met twee of drie schroeven die in het bot verzinken. In speciale gevallen moet er een plaat met schroeven worden geplaatst, om de botten te fixeren, bijvoorbeeld bij een zachte. Zie ook het animatiefilmpje over MTP-I artrodese hieronder.

Video uitleg van een MTP-I artrodese:

De MTP-I artrodese

Het gewricht van de grote teen wordt vastgeschroefd in een stand waarin hij het meest functioneel is. De grote teen wordt daarom een klein beetje omhoog vastgezet, als u met de blote voet op de grond staat raakt de gestrekte teen de vloer net niet. Hierdoor kan de voet de rollende beweging bij het lopen gemakkelijker maken. Het is belangrijk om te weten dat het resultaat van deze operatie blijvend is. Het gewricht zal de rest van uw leven stijf blijven). Bij een geslaagde operatie verdwijnt de pijn eveneens voor altijd. Er zullen geen knobbels meer aan het gewricht gaan groeien.

Als het gewricht wordt vastgezet, wordt tevens de knobbel helemaal weggehaald. De linker foto laat de voet zien voor de operatie, de rechter foto is 8 weken na de operatie.

Mensen schrikken vaak terug van het idee dat de grote teen na de operatie niet meer bewegelijk zal zijn. Bij een ernstige slijtage verschilt dat echter niet met de situatie voor de operatie. Door de slijtage was het gewricht al stijf geworden, en bent u al helemaal gewend aan een stijve grote teen. Er zal dus na de operatie niet veel verschil in bewegelijkheid merkbaar zijn. Er blijft echter wel bewegelijkheid in het gewrichtje tussen de twee kootjes van de grote teen. Veel mensen zijn na deze operatie wel weer in staat om de vroegere sportactiviteiten te hervatten:

• Wandelen (92%)
• Golf (80%)
• Hardlopen (75%)
• Tennis (75%)

Bekijk de video over de bewegelijkheid van de teen na het vastzetten van het teengewricht:

Het vastzetten van het grote teengewricht bij een hallux rigidus is over het algemeen een hele dankbare operatie: 95% van de patiënten die de operatie hebben ondergaan is na 10 jaar is nog steeds tevreden over het resultaat.

Het plaatsen van een kunstgewricht (MTP-I prothese)

Net als bij andere versleten gewrichten in ons lichaam, kan er in het grote teen een klein kunstgewrichtje (een prothese) worden geplaatst. Helaas zijn de resultaten van die kunstgewrichtje nog lang niet zou goed als van een kunstheup of kunst knie. Dit komt waarschijnlijk doordat het kunstgewrichtje erg klein is, in verhouding met de krachten die erop komen. Tijdens het lopen (afwikkeling) kunnen er krachten op het gewricht van de grote teen komen te staan die grote zijn dan het lichaamsgewicht. Het kunstgewrichtje is relatief klein, de krachten/cm2 erg groot. Daarom slijt zo’n kunstgewrichtje van de grote teen relatief snel. Als het kunstgewrichtje versleten is, kom er opnieuw klachten en zal de teen opnieuw moeten worden geopereerd. Het plaatsen van een nieuw kunstgewrichtje is dan vaak niet meer mogelijk. Er zijn ook nog enkele andere problemen die zich kunnen voordoen bij het plaatsen van een kunstgewrichtje in de grote teen. De meeste mensen die voor deze operatie kiezen, doen dat omdat ze wat bewegelijkheid willen houden in de voet. Helaas is het van tevoren behoorlijk onvoorspelbaar hoe goed de grote teen na de operatie kan bewegen. Veel mensen houden ook na deze operatie een behoorlijk stijve teen. Daarnaast zijn er dan nog de problemen die met ieder kunstgewricht in het lichaam kunnen ontstaan, bijvoorbeeld pijn doordat de prothese zich niet goed heeft gehecht aan het bot, of doordat er een bacteriële infectie bij de prothese is gekomen. In beide gevallen moet de prothese dan verwijderd worden. Vaak wordt de grote teen een stuk korter naar dergelijke operaties.

Om al deze redenen zijn we in de Bergman kliniek vrij terughoudend met het plaatsen van een kunstgewrichtje in de grote teen, zeker bij jonge mensen.